گاز اشک‌آور چیست و در صورت تماس با آن چه‌کار باید کرد؟

کرونوس – بسیاری از دولت‌ها برای جلوگیری از اتحاد مردمی که به دلایل مختلف برای احقاق حقوقشان به خیابان می‌آیند، از گاز اشک‌آور استفاده می‌کنند. این گاز بدبو که بینی، گلو و چشمان را می‌سوزاند، باعث ایجاد سرفه و احساس خفگی در کسانی می‌شود که در فاصله‌ی نزدیکی از محل انتشار آن هستند. اما گاز اشک‌آور چیست؟ چرا خطرناک است و هنگام انتشار آن باید چه کرد؟

گاز اشک آور نخستین بار در جنگ جهانی اول (۱۹۱۸ – ۱۹۱۴) توسط ارتش فرانسه برای بیرون راندن دشمن از سنگر به کار گرفته شد. اما استفاده از آن از سال 1997 در درگیری‌ها و جنگ‌های بین‌المللی غیرقانونی شده است.

در کنوانسیون جهانی سلاح‌های شیمیایی آمده: «هر کشور عضو متعهد می‌شود از عوامل کنترل شورش به عنوان جنگ‌افزار استفاده نکند» که در آن عوامل کنترل شورش چنین تعریف شده: «هر نوع ماده‌ی شیمیایی که در جدول قید نشده باشد و در فاصله‌ی کوتاهی در انسان منجر به تحریک حواس پنج‌گانه و تأثیرات فیزیکی ناتوان‌کننده شود به طوری که پس از مدت کوتاهی از پایان تماس فرد با آن، از بین برود.» با این حال، این کنوانسیون کاربردهای داخلی گاز اشک‌آور علیه غیرنظامیان را پوشش نمی‌دهد؛ بنابراین استفاده از آن در مقابل معترضین به عنوان روش «کنترل شورش» از نظر قوانین بین‌المللی عادلانه محسوب می‌شود.

گاز اشک آور اصطلاحی عامیانه برای ماده‌ای شیمیایی است که به واسطه‌ی تحریک چشم، دهان، گلو، ریه‌ها و پوست به طور موقت باعث ایجاد اختلال در عملکرد انسان می‌شود. بر اساس اطلاعات مراکز کنترل و پیشگیری از بیماری‌ها در ایالات متحده (CDC)، پرکاربردترین ترکیبات مورد استفاده در گاز اشک‌آور شامل کلروبنزیلیدن مالونونیتریل (chlorobenzylidenemalononitrile که بعضاً به نام گاز CS نامیده می‌شود) و کلروآستوفنون (chloroacetophenone یا CN) می‌باشد. شکل رایج دیگر گاز اشک آور، اسپری فلفل است که حاوی کپسایسین می‌باشد؛ ماده‌ی محرکی که عامل اصلی تند بودن فلفل است.

عامل CS با هدف قرار دادن گیرنده‌ی خاصی که بر روی سلول‌هایی به نام TRPA1 یافت می‌شود باعث ایجاد احساس درد در سیستم عصبی می‌شود. سیستم ایمنی بدن انسان به محض تماس این عامل با بدن آن را به عنوان ماده‌ی خارجی شناسایی کرده و تلاش می‌کند محرک را با استفاده از مایعاتی مانند اشک و مخاط بیرون کند که همین موجب ایجاد ناراحتی بیشتر می‌شود.

گاز اشک‌آور در تئوری می‌تواند به مدت ۳۰ دقیقه منجر به درد چشم، تاری دید، سرفه و آبریزش شود؛ اما در صورت قرار گرفتن در معرض آن در زمانی طولانی‌تر یا شدت بیشتر، اثرات آن می‌تواند بسیار سخت‌تر باشد. یک بررسی پزشکی که در سال 2016 در مورد اثرات گاز اشک‌آور انجام شد نشان داد که این گاز می‌تواند منجر به سوختگی پوست، تاول‌زدگی، خفگی، استفراغ و خونریزی شود. این موضوع به ویژه در صورت نزدیک شدن تماس با چشم بسیار ناخوشایند بوده و می‌تواند باعث پارگی، خونریزی، سوزش قرنیه و حتی آسیب به عصب چشمی شود. مرگ و میر ناشی از تماس با گاز اشک‌آور نادر است، اما در مورد آن بارها سخن به میان آمده است.

اگر در معرض گاز اشک آور قرار گرفتید چه‌کار می‌توانید انجام دهید؟

مهم‌ترین کاری که باید در چنین موقعیتی انجام شود، فاصله گرفتن از ابری است که از این گاز ایجاد می‌شود. به محض امکان، چشمان خود را با محلول سالین (سرم نمکی) شستشو داده و پوست خود را با آب و صابون زیاد بشویید. برخی از فعالین پیشنهاد می‌کنند که از شیر یا مخلوط آب با قرص‌های ضد اسید معده استفاده کنید، گرچه شواهد علمی اندکی این راه را تأیید کرده‌اند. همچنین تمیز کردن هر نوع لباس که ماده‌ی شیمیایی روی آن باشد بسیار مهم است زیرا این امر می‌تواند باعث تحریک بیشتر شود. هرچه سریع‌تر دوش بگیرید تا زمانی که دیگر نتوانید بوی گاز را استشمام کنید و اطمینان حاصل شود که گاز از روی بدن شما به طور کامل پاک شده است. این کار ممکن است تا 30 دقیقه به طول بینجامد.

اگر علائم طی 30 دقیقه ناپدید نشد باید به بیمارستان مراجعه کنید.

اگر قصد پیوستن به اعتراضات خیابانی را دارید می توانید برای به حداقل رساندن ریسک، عینک خلبانی و پارچه برای بستن بینی و دهان به همراه خود ببرید. همچنین به افراد معترض توصیه می‌شود لنزهای تماسی نداشته باشند زیرا این امر می‌تواند باعث سوزش بیشتر چشم شود. آرایش صورت موجب می‌شود گاز اشک‌آور به صورت شما بچسبد. ماسک‌های صورت می‌توانند در مقابل گاز اشک آور مؤثر باشند. همچنین پوشیدن لباس آستین‌بلند و شلوار بلند نیز به حداقل رساندن تأثیرات پوستی کمک شایانی می‌کند.