توهمات – آن‌ها که صدای ملائکه را می‌شنوند

در ویدیوی دوم از مجموعه‌ی توهمات، به توهمات شنیداری پرداخته‌ایم. این نوع از توهمات نیز همچون توهمات بصری که در قسمت اول به آن‌ها پرداختیم به دلایل مختلفی ایجاد می‌شوند.

تفکر غالب در جامعه چنین است که توهمات شنیداری به دلیل اسکیزوفرنی یا انواع دیگر از بیماری‌های مغزی همچون زوال عقل ایجاد می‌شوند. اما این طرز فکر به تدریج و به خصوص از دهه‌ی ۱۹۷۰رنگ باخت.

نشریه‌ی ساینس در سال ۱۹۷۳ مقاله‌ای منتشر کرد که بلافاصله جنجالی شد. در این مقاله در مورد تجربه‌ی هشت پژوهشگر به رهبری یک استاد دانشگاه استنفورد سخن به میان آمده بود که بدون داشتن سابقه‌ی بیماری روانی به بیمارستان‌های مختلفی در آمریکا مراجعه کردند و ادعا کردند اصوات موهومی را می‌شنوند. آنان به پزشک خود گفته بودند که واژه‌های عجیبی همچون «پوچ» و «خالی» را می‌شنوند و به جز این مشکل دیگری ندارند. با این حال، همه‌ی این شبه‌بیماران بستری شده و برچسب اسکیزوفرنی به آنان زده شد.

آنان تجربیات خود را از دوره‌ی بستری در بیمارستان روانی یادداشت کرده و بعدها منتشر کردند. بیمارانی که در بیمارستان در کنار آنان بستری بودند می‌دانستند که آنان بیمارانی جعلی هستند و برخی معتقد بودند آنان پژوهشگر هستند. افرادی که سابقه‌ی وضعیت شیزوفرنیک دارند، واقعن اصوات موهومی را می‌شنوند که آنان را تهدید می‌کند یا به آنان کنایه می‌زند. اویگن بلویلر که مسئول یکی از مراکز نگهداری بیماران اسکیزوفرنیک در زوریخ بود می‌نویسد: «تقریبن همه‌ی اسکیزوفرنیک‌هایی که بستری شده‌اند «صداهایی» می‌شنوند.» اما تأکید می‌کند که عکس این موضوع صادق نیست. یعنی هر کس صدایی موهومی بشنود الزامن اسکیزوفرنیک نیست.

طبق تحقیقاتی که انجام شده، دست‌کم ۷٪ از جمعیت دچار توهمات شنیداری می‌شوند. این توهمات گاه محتوایی مذهبی یا ماوراءالطبیعه دارند. شاید بتوان گفت معمول‌ترین توهمات شنیداری آن‌هایی هستند که در آن فرد نام خود را می‌شنود. افرادی که این گونه توهمات را تجربه می‌کنند معمولن به دلیل ترس از برچسب جنون به پزشک مراجعه نمی‌کنند و سعی می‌کنند به نحوی با توهمات خود کنار بیایند. گاه دیده شده عده‌ای از این افراد، گروه‌ها و اجتماعات خود را تشکیل داده‌اند تا به دور از قضاوت دیگران توهمات خود را تجربه کنند. ساندرا اشر در کتاب خود «اصوات منطق، اصوات جنون» که در سال ۲۰۱۲ به رشته‌ی تحریر درآمده به این موارد می‌پردازد.

شنیدن اصوات توهمی سابقه‌ی درازی در تاریخ دارد. تا قرن هجدهم تصور می‌شد چنین چیزهایی به خدایان، اجنه یا فرشتگان ارتباط پیدا می‌کند. در اواسط قرن هجدهم و تحت تأثیر نوعی از فلسفه‌ی سکولار که دانشمندان عصر روشنگری را تحت تأثیر قرار داده بود، شنیدن اصوات موهوم به فعالیت بالای بخش‌هایی از مغز نسبت داده شد.

همه‌ی ما با خودمان حرف می‌زنیم؛ اما برایمان مشخص است که این صدای درونی خودمان است، و نه چیزی از بیرون. برخی از پژوهشگران معتقدند توهمات شنیداری به این دلیل روی می‌دهند که فرد متوهم قادر نیست تفاوت بین این آوای درونی (حدیث نفس) و صداهای بیرونی را تشخیص دهد.

عده‌ی دیگری از پژوهشگران معتقدند توهمات شنیداری به دلیل فعالیت غیرطبیعی در قشر شنوایی اولیه که در لوب گیجگاهی قرار دارد روی می‌دهد. اما اثبات چنین موضوعی با توجه به این که بیشتر تحقیقات تنها بر روی بیماران روانی انجام گرفته بسیار مشکل است و نیاز به تحقیقات گسترده‌تر دارد.

ما در ویدیوی دیگری به ایده‌ی جالب ولی بحث‌برانگیزی از جولیان جینز پرداخته بودیم. او در کتاب معروف خود «منشأ خودآگاهی در فروپاشی ذهن دوجایگاهی» به این می‌پردازد که همه‌ی انسان‌ها تا حدود ۱۲۰۰ سال پیش از میلاد مسیح توهمات شنیداری را تجربه می‌کردند و قادر به تشخیص تفاوت میان توهم و واقعیت نبودند. اما به دلایل خاصی این تشخیص ایجاد می‌شود. دنیل دنت، فیلسوف معروف فلسفه‌ی ذهن این ایده را با قدرت رد کرده است. اکنون برای ما روشن است که شنیدن صداهای توهمی به پدیده‌های گوناگونی مربوط می‌شود.

نوع دیگری از توهمات شنیداری، شنیدن اصوات موسیقایی است. این نوع از توهم که رایج‌تر از دیگر انواع توهمات شنیداری است، گاهی در مورد افرادی روی می‌دهد که در حال از دست دادن شنوایی خود هستند یا آن را از دست داده‌اند. در ویدیوی اول از این مجموعه توضیح دادیم که پدیده‌ای به نام نوروپلاستیسیتی یا انعطاف‌پذیری عصبی می‌تواند مسئول چنین پدیده‌ای باشد. این پدیده همچنین توضیح خوبی برای تجربه‌ی افرادی دارد که به دلیل مراقبه‌های طولانی‌مدت یا سفرهای یکنواخت دریایی دچار تجربات شنوایی می‌شوند. توهمات شنیداری بدین لحاظ شبیه توهمات بصری سندروم چارلز بونه هستند.

افرادی که توهمات شنیداری را تجربه می‌کنند معمولن به دنبال منبع صدا می‌گردند و پس از جستجوی بسیار متوجه می‌شوند که منشأ صدا درون خودشان است. توهمات موسیقایی معمولن با وضوح و شدت بالایی تجربه می‌شوند و به سادگی قابل قطع کردن نیستند.

در ویدیوهای آینده در این مجموعه به انواع دیگر توهمات نیز خواهیم پرداخت.