کرونوس کانال دانش و علوم به زبان فارسی – اخبار علمی و تحلیل
کرونوس – ابَرویروس‌ها (giant viruses) که مدت‌ها به اشتباه تصور می‌شد باکتری هستند همان‌طور که از اسمشان پیداست غول‌پیکرند. اما هر روز با اکتشافات جدید قضیه‌ی این ویروس‌ها بغرنج‌تر می‌شود. یکی از آخرین این مطالعات نه تنها سه گونه‌ی این ویروس را معرفی می‌کند بلکه همچنین نشان می‌دهد در ساختار ژنتیکی این ویروس‌ها ژن‌هایی وجود دارد که در هیچ موجود زنده‌ای روی زمین پیدا نمی‌شود.
ابر ویروس‌ها که ۵ سال پیش در ساحلی در سانتیاگو در شیلی کشف شدند بسیاری از چیزهایی را که ما در مورد ویروس‌ها می‌دانیم تغییر داده‌اند. قسمت‌هایی از این ویروس‌ها که حالا به نام پاندوراویروس شناخته می‌شوند در محیط غوطه‌ور هستند، اما دانشمندان به دلیل ابعاد نسبتاً بزرگ آن‌ها، تا مدت‌ها فکر می‌کردند باکتری یا از تیره‌ی باستانیان (archaea) باشند.
در سال ۲۰۱۳ سرانجام نشان داده شد که این موجودات در واقع ویروس هستند. ابرویروس‌ها قبلاً هم دیده شده بودند اما پاندوراویروس‌ها شبیه هیچ چیزی که ما کشف کرده بودیم نبودند و همین‌طور ژنوم آن‌ها دو برابر بزرگ‌تر از هم‌خانواده‌ی کوچک‌ترشان بود. ویروس HIV تنها ۹ ژن دارد در حالی که پاندوراویروس‌ها تقریباً ۲۵۰۰ ژن را در خود جای می‌دهند.
پاندوراویروس‌ها با وجود اندازه‌شان که با باکتری‌ها برابری می‌کند و داشتن ژنوم بسیار بلند، قادر نیستند پروتئین‌های خودشان را تولید کنند. آن‌ها برای این کار مجبورند آمیب‌ها را آلوده کنند. پس اگر ویروس‌هایی مانند HIV تنها ۹ عدد ژن داشته باشند و پاندوراویروس‌ها نتوانند ساختار مولکولی خود را ایجاد کنند، پس این همه ژن به چه دردشان می‌خورد؟
محققین برای پاسخ به این سؤال تلاش کردند ساختار ژنتیکی ویروس را مورد مطالعه قرار دهند؛ اما نتایجی که به دست آوردند بسیار عجیب به نظر می‌رسد. ظاهراً پاندوراویروس‌ها مدت‌هاست شاخه‌ی مستقل خودشان را در درخت فرگشت داشته‌اند!
معمولاً وقتی دو ارگانیسم با یکدیگر هم‌خانواده باشند، ژن‌های مشترک بیشتری خواهند داشت. برای مثال، در حالی که ما ۹۶٪ از اطلاعات ژنتیکی نزدیک‌ترین عضو خانواده‌مان (شامپانزه‌ها) را در بدن خودمان داریم، اما با یک مگس میوه ۶۰٪ و با یک کاهو حدوداً ۴۰٪ ژن مشترک داریم.
اما ابرویروس‌ها ظاهراً از این قانون پیروی نمی‌کنند.
به ژن‌هایی که در بدن یک گروه یا یک ارگانیسم وجود داشته و در بدن دیگر موجودات وجود نداشته باشند، ژن‌های یتیم گفته می‌شود. به نظر می‌رسد پاندوراویروس‌ها تعداد زیادی از این ژن‌ها داشته باشند. و با این که این ویروس‌ها بسیار شبیه هم هستند، تنها نیمی از ژن‌هایشان شبیه ژن‌های دوستان دیگرشان است. ساختار ژنتیکی بعضی از آن‌ها «یکتا» است.
این که چرا چنین اتفاقی می‌افتد و این ژن‌ها دقیقاً چه کاری انجام می‌دهند هنوز در پرده‌ای از ابهام است. به نظر می‌رسد این ژن‌ها به صورت بی‌نظم در ساختار ژنومِ ویروس تولید شده و ویژگی‌های یکتایی را به صاحبشان منتقل می‌کنند.
