ویدئو: سلول‌های ناآگاه چطور هوشمند می‌شوند؟

کرونوس – چرا ما می‌توانیم فکر کنیم؟ ذهن ما چگونه کار می‌کند؟ آیا بشر به عنوان عامل آگاه و متفکر قادر خواهد بود به منشأ و دلیل شکل‌گیری آگاهی خود پی ببرد؟

موضوع منشأ آگاهی و خودآگاهی، همچنان یکی از بزرگ‌ترین مقوله‌های کشف‌نشده توسط دانش است. ما در ویدئوی «آگاهی و ذهن دوجایگاهی» به یک مدل جذاب که در قرن بیستم توسط جولیان جینز مطرح شده بود و سعی در توضیح روند تاریخی شکل‌گیری خودآگاهی انسان داشت پرداختیم. یکی از منتقدین اصلی این نظریه، دنیل دنت (Daniel Dennett) است؛ استاد سابق دانشگاه‌های آکسفورد و استنفورد و فیلسوف مشهور نظریه‌ی ذهن و خودآگاهی که با دیدگاهی انتقادی به بررسی نظریات و فرضیات موجود در مورد منشأ خودآگاهی و سازوکار اراده و تصمیم‌گیری در انسان می‌پردازد.

ذهن بشر از زمان کانت و دکارت به عنوان عاملی نسبتاً مستقل از ساختار فیزیکی انسان مورد قبول فلاسفه قرار گرفته است. دکارت معتقد بود انسان با استفاده از توانایی ذهنش می‌تواند به مسائل پیچیده‌ای که پیش رویش قرار می‌گیرد وقوف یافته و با استفاده از «روش عقلانی» که خود او یکی از بنیان‌گذارانش بود به استدلال پرداخته، درست را از نادرست تشخیص دهد و در نتیجه به درکی از واقعیت برسد.

اما دکارت و همه‌ی فلاسفه‌ی بعد از او در توضیح چیستی ذهن و شیوه‌ی کار مغز انسان ناکام بوده‌اند. دانش هنوز نمی‌داند نظامی که مغز انسان با استفاده از آن به تحلیل و نتیجه‌گیری می‌پردازد از چه سازوکاری پیروی می‌کند. دنیل دنت اما در مقالات و کتب بسیاری که تألیف کرده سعی در نقد نظریات فلسفی موجود در مورد ذهن داشته و ایده‌ی جدیدی را مطرح می‌کند. او یکی از معدود کسانی است که با اشراف بر علم بیولوژی، فلسفه و همچنین نظریه‌ی اطلاعات به یکی از سخت‌ترین پرسش‌های بشر پرداخته: انسان چرا آگاه است؟

این پرسش در فلسفه به عنوان «پرسش سخت» معروف است و ما همچنان در ابتدای راه پژوهش برای فهم ابعاد آن قرار داریم. دنت معتقد است ذهن ما در طول زمان توانسته است کلمات و مفاهیم را با استفاده از تکرار یاد بگیرد و نورون‌ها (سلول‌های عصبی مغز) توانسته‌اند همان‌طور که باکتری‌ها از حالت تک‌سلولی به ارگانیسم‌های پیچیده‌تر تبدیل شده‌اند، به ارتباطات پیچیده‌تر و ثقیل‌تر دست یابند.

دنت مدافع نظریه‌ای است که به «داروینیسم عصبی» معروف است. بسیاری از فلاسفه‌ی هم‌قطار وی، نظریات وی را پیچیده و اشتباه می‌دانند. او خود می‌گوید واژه‌شناسی فلسفی موجود بسیار ناکارآمد است چراکه حاوی خطاهای بی‌شماری است.

او از دهه‌ی ۹۰ میلادی به تشخیص تفاوت‌های ذهن انسان و ذهن حیوانات پرداخته و در تمام این سال‌ها تلاش کرده مفهوم اراده‌ی آزاد و آزادی را به شیوه‌ای فلسفی تبیین کند. او معتقد است روند انتخاب طبیعی که توسط داروین معرفی می‌شود، روندی است الگوریتمیک و نظام‌مند که نه تنها بر ایجاد ساختارهای سلولی و زنده حاکم است، که حتی می‌توان شکل‌گیری کلمات، زبان، فرهنگ و در نتیجه خودآگاهی را نیز با استفاده از مفاهیم نظریه‌ی تکامل (فرگشت) توضیح داد.

دنت سال‌هاست در سمینارهای مختلف از جمله کنفرانس TED به توضیح شیوه‌ی کارایی مغز انسان می‌پردازد. او معتقد است ذهن انسان با همه‌ی پیچیدگی‌ای که دارد، آن‌قدرها قابل اطمینان و دقیق نیست و صرفاً از شیوه‌های تصمیم‌گیری و قضاوتی که در طول تاریخ یاد گرفته است برای موضع‌گیری و قضاوت استفاده می‌کند. او از چند مثال معروف برای اثبات مدعای خود استفاده می‌کند (که تعدادی از آن‌ها در ویدئوی ما موجود است) و در جاهای دیگر معتقد است همان شیوه‌ای که باکتری‌های اولیه از طریق آن‌ها به ارگانیسم‌های پیچیده‌ای همچون چندسلولی و سیستم‌های قدرتمندی مانند قلب و کبد انسان تبدیل می‌شوند می‌تواند برای توضیح شکل‌گیری آگاهی و مکانیزم اثر ذهن انسان نیز به کار رود.

فهم نظریات دنیل دنت نه تنها برای عموم بلکه برای همکاران فیلسوف خود او نیز بسیار چالش‌برانگیز بوده و عده‌ی زیادی از پژوهشگران درگیر برداشت‌های اشتباه از نظریات او می‌شوند؛ لذا توضیح ایده‌های او به زبان ساده و در چند دقیقه کاری بسیار مشکل است. با این حال ما سعی کرده‌ایم تعدادی از ایده‌های وی را در ویدئوی جدیدمان که روی یوتیوب و آپارات قرار گرفته به زبان ساده شرح دهیم.

نظرات دنت در مورد دترمینیسم (جبرگرایی) و اراده‌ی آزاد نیز بسیار جالب است و سعی خواهیم کرد در آینده با نگاهی به عقاید متفاوت در مورد این موضوع به آن‌ها نیز بپردازیم. پس اگر هنوز مشترک کانال ما روی یوتیوب یا آپارات نشده‌اید، پیشنهاد می‌کنیم همین امروز سابسکرایب کنید تا ویدیوهای جدید را از دست ندهید.

راستی تا یادمان نرفته، آیدین را هم دنبال کنید. او هم روی کانالش در یوتیوب به شیوه‌ی خیلی جالب خودش به چیزی به نام «تکامل» می‌پردازد. برای دیدن پلی‌لیست تکاملِ آیدین، این‌جا کلیک کنید.