کرونوس کانال دانش و علوم به زبان فارسی – اخبار علمی و تحلیل
کرونوس – طبق تعریف واژه‌نامه‌ی آکسفورد، «حس»، توانایی بدن ما در دریافت و فهم محرک‌های بیرونی است. بیشتر مردم ۵ حس را می‌شناسند – بویایی، چشایی، بینایی، لامسه و شنوایی – اما برخی دانشمندان معتقدند ما ۳۳ حس داریم و حس تعادل و احساس درد را نیز به عنوان احساس اصلی در نظر می‌گیرند.
اما اگر فکر می‌کنید می‌توانید به حواس خود اطمینان کنید، کاملاً در اشتباه هستید. این ۵ توهم ساخته شده‌اند که دقیقاً این موضوع را به شما گوشزد کنند:
توهم وایت
یک حقه‌ی دیداری با نام «توهم وایت» توسط روانشناس استرالیایی دکتر مایکل وایت بر اساس طرحی از یک دانش‌آموز کلاس ۱۱ که در یک کتاب هنر بینایی منتشر شده بود شکل گرفت. در این توهم سه نوع سایه وجود دارد: سیاه، سفید و خاکستری اما بیشتر مردم ۴ سایه (رنگ) می‌بینند. نحوه‌ی قرارگیری رنگ خاکستری در راه‌راه‌های سیاه و سفید چنان القا می‌کند که انگار دو نوع سایه‌ی خاکستری وجود دارد.
این که چه پدیده‌ای موجب بروز این توهم می‌شود هنوز ناشناخته است اما برخی محققان آن را با چیزی به نام «نظریه‌ی تعلق» مرتبط می‌دانند. در واقع، برداشت ما از مربع‌های خاکستری با رنگ خطوطی که در اطراف آن‌ها قرار دارند شکل می‌گیرد. لذا وقتی این رنگ با خطوط سیاه محاصره شده باشد تیره‌تر و وقتی با خطوط سفید محاصره شده باشد، روشن‌تر به نظر می‌رسد. وقتی رنگ‌های دیگری نیز به این مجموعه اضافه شوند، باز هم می‌توان این تأثیر را مشاهده کرد.
چنین چیزی را در «توهم سایه‌ی چکر» که توسط ادوارد آدلسون طراحی شده است نیز می‌توان دید:
چه باور کنید چه نه، رنگ مربع A با مربع B یکسان است اما با این حال مغز ما رنگ را برای ایجاد تعادل بین سایه‌ها «تنظیم» می‌کند. اگر هنوز باور نمی‌کنید، این ویدئو را روی توییتر ببینید. همچنین این را.
تأثیر تروکسلر
ما همه‌روزه تحت بمباران دائمی محرک‌ها هستیم. این موجب حواس‌پرتی می‌شود، لذا مغز ما برای ایجاد توازن هرچیزی را که ناخودآگاهمان غیر ضروری تشخیص دهد، حذف می‌کند. به همین دلیل است که ما بوی عطر خودمان را در بیشتر زمان‌ها حس نمی‌کنیم و همین‌طور در بیشتر مواقع متوجه لباسی که به تن داریم نمی‌شویم.
این را به خوبی در آزمون «تأثیر تروکسلر» که توسط ایگناس تروکسلر فیزیکدان و فیلسوف در سال ۱۸۰۴ اختراع شده است می‌توان مشاهده کرد.
اگر بیش از ۳۰ ثانیه به نقطه‌ی کوچک وسط صفحه خیره شوید، جزئیات اطراف آن را دیگر نمی‌بینید. این بدین دلیل است که مغز شما فکر می‌کند که آن جزئیات ضروری نیستند و آن‌ها را حذف کرده و با پس‌زمینه‌ی سفید جایگزین می‌کند.
با چند جستجوی ساده در گوگل می‌توانید عکس‌های دیگری که نشان‌دهنده‌ی این تأثیر باشند پیدا کنید.
توهم ابینگهاوس (یا دایره‌های تیچنر)
به دایره‌های مرکزی در دو تصویر زیر نگاه کنید. کدام‌یک بزرگ‌تر است؟
احتمالاً از قبل می‌دانید که این تصاویر توهمی است و این باعث می‌شود پاسخ درست بدهید! دو دایره هم‌اندازه هستند اما بیشتر مردم دایره‌ی نارنجی سمت راست را بزرگ‌تر از دایره‌ی نارنجی سمت چپ می‌بینند. این بدین دلیل است که ناخودآگاه ما برای تشخیص اندازه‌ی چیزها به مقایسه‌ی آن با چیزهای اطرافش می‌پردازد – روندی که به نام «توهم ابینگهاوس» شناخته می‌شود. بنابراین ما دایره‌ای را که توسط دایره‌های بزرگ احاطه شده باشد کوچک‌تر و دایره‌ای را که توسط دایره‌های کوچک‌تر احاطه شده باشد را بزرگ می‌بینیم.
مطالعه‌ای که در سال ۲۰۰۸ روی کبوترها انجام شد، نشان داد که کبوترها نیز این چنین اشتباهی را مرتکب می‌شوند. اما در مورد کبوترها، آن‌ها دایره‌ای را که با دایره‌های بزرگ‌تر احاطه شده باشد را برعکس ما بزرگ‌تر می‌بینند و دایره‌ی دیگر را کوچک‌تر!
تأثیر مک‌گرک
این آزمون که با نام مخترع آن هری مک‌گرک شناخته می‌شود، نوعی توهم دیداری-شنوایی است که در آن شنوایی ما گول بینایی ما را می‌خورد. در ویدیوی زیر تنها صدایی که بیان می‌شود، «با» است در حالی که صدا تغییری نمی‌کند، با تغییر تصویر، ما انگار صدای متفاوتی مانند «فا» می‌شنویم. اما در تمام مدت، تنها چیزی که گفته می‌شود، هجای «با» است!
این توهم با ما نشان می‌دهد که ما بیشتر به حس بینایی خود اعتماد می‌کنیم تا حس شنوایی. در هنگامی که تضادی میان آن‌چه می‌بینیم و آن‌چه می‌شنویم وجود داشته باشد، ما به حس بینایی خود رجوع می‌کنیم تا مثلاً در این مورد بتوانیم هجای «فا» را بشنویم.
البته ظاهراً موسیقیدانان این توهم را ندارند. مطالعه‌ای که در سال ۲۰۱۶ انجام شد نشان داد موسیقیدانان حرفه‌ای از شر این توهم در امان‌اند!
توهم صدای چوپان
یک توهم شنیداری با نام توهم «صدای چوپان» مغز را چنان کلک می‌زند که فکر کند تُن صدایی که شنیده می‌شود دائم در حال افزایش است. در واقع، این یک کلیپ موسیقی است که تُن آن هرگز بیشتر نمی‌شود بلکه فقط تکرار می‌شود.
این توهم وقتی اتفاق می‌افتد که ما سه لایه‌ی موسیقی داشته باشیم که روی همدیگر سوار شده باشند. لایه‌ی اول صدایی است که به تدریج با صدای کمتر نواخته می‌شود و لایه‌ی دوم صدایی ثابت دارد. با این که این کلیپ فقط تکرار می‌شود و لذا حجم صدا اصلاً بالاتر نمی‌رود، شنونده با شنیدن آن فکر می‌کند که تن صدا دائم در حال افزایش است. تأثیر آن صدایی حسیک و قوی است که هانس زیمر علاقه‌ی زیادی به آن دارد!
توهم دست پلاستیکی
«سندروم دست شبح» توسط کسانی که دست یا پای مصنوعی دارند تجربه می‌شود اما حتی کسانی که دست یا پای مصنوعی نیز ندارند ممکن است اشتباهاً خیال کنند عضوی پنهان دارند.
برای اجرای این کلک، پشت میزی بنشینید که صفحه‌ای روی آن آن را به دو نیم تقسیم کرده است. دست راست خود را زیر میز بگذارید و دست چپ خود را روی میز و در سمت چپ صفحه. به جای دست راست خود که محفی است، یک دست پلاستیکی روی میز قرار دهید. اگر ضربه‌ای به هر دو دست شما همزمان وارد شود، شما احساس خواهید کرد که دست پلاستیکی شما در حال تجربه‌ی این ضربه است.
رنگ مربع A و B یکسان نیست، رنگ خود حروف A و B یکسان است (که چشم ما قادر به تشخیصش نیست)